Fundanur Öztürk
2024 yılı yüzlerce kuşkulu bayan mevtin gerçekleştiği, yakınlarını kaybeden ailelerin adliyelerde hukuk çabası verdiği bir yıl oldu.
Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu’nun datalarına nazaran, yılın birinci 11 ayında 233 kuşkulu bayan mevti, 375 bayan cinayeti gerçekleşti.
Bazı aylarda yaşanan kuşkulu bayan vefatları, bayan cinayetleri sayısıyla neredeyse tıpkı düzeydeydi.
Platformun data tutmaya başladığı 2017 yılından bu yana ise 1.494 bayan kuşkulu biçimde hayatını kaybetti.
Bu bayanlar öldüğünde birçoklarının yanında partneri ya da ailelerinden bir erkek vardı.
Şüpheli bayan ölümlerinin aydınlatılmasında rehber kabul edilen Latin Amerika Model Protokolü’ne nazaran, bir bayanın kendi konutunda, mevcut ya da eski partneri tarafından meyyit bulunması “şüpheli” kabul ediliyor.
Türkiye’deki kuşkulu bayan vefatlarında “yüksekten düşme” kaynaklı ölümlerin birinci sırada yer aldığı görülüyor.
Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Genel Temsilcisi Gülsüm Kav, “Şüpheli ölümlerin olay örgüsünde tekrarlayan bir senaryo var, çok tipik. Daima yanlarında bir erkek var” diyor.
BBC Türkçe, 2024 yılında davası görülen iki bayanın kuşkulu vefatını inceledi, aktivistler ve hukukçularla konuştu.
Otuz üç yaşındaki His Bölükbaş, iki yıl evvel İzmir’de E.T ile birlikte yaşadığı meskenin banyosunda meyyit bulundu.
Sanık ve görgü şahidi olduğunu belirten halası S.T, Bölükbaş’ı banyodaki havlupana çarşafla asılı halde bulduklarını söyledi.
Bunun üzerine evrak “intihar” olarak açıldı, lakin anne Nuriye Bölükbaş, kızının intihar ettiğine ikna olmadı.
Bölükbaş, “Şahıs kızımın intihar ettiğini söyler söylemez, bu biçimde kabul edilmişti… Kanıt toplama işi bize düştü” dedi.
Devam eden soruşturmada yeni kanıtların ortaya çıkmasıyla, sanık olaydan 1,5 yıl sonra 22 Mart’ta tutuklandı.
İddianamede, Bölükbaş’ın çarşaf ile kendini asmasının, kâfi yükseklik olmadığı için mümkün olmadığı belirtildi.
İddianamede ayrıyeten, Bölükbaş’ın sert bir cisimle başından yaralandığı ve boğazının sıkıldığı söz edildi.
Soruşturma sürerken ailenin talebiyle ortaya çıkan site güvenlik kameraları da olayın öncesi ve sonrasına dair değerli bilgiler ortaya koydu.
‘Bir mum ışığında kanıt aradım’
Kızının intihar ettiğine inanmayan anne, cenaze süreçlerinin akabinde araştırmaya koyuldu:
“Önümde üç yol vardı: Ya akıl hastanesi ya hapishane ya da onu mahpusa attırmak… İzmir’i karış karış gezdim, bir mum ışığının peşinde kanıt aradım. En ufak bir şey bulabilmek için kapı kapı gezdim.
“Siteyi yapan mimardan, kızımın kendini astığı tez edilen yerin duvar değil alçıpan olduğunu ve 20 kiloyu bile tartmayacağını öğrendim. Benim 65 kilo kızım kendini oraya nasıl asabilirdi?”
“Bunun üzerine savcılık, olay yerinde tekrar uzman ile keşif yapılmasını istedi ve her şey ortaya çıktı. Ardından kızımın tırnaklarında şahsın DNA’sı tespit edildi ve sitenin kamera manzaraları ortaya çıktı.”
Sanık E.T için taammüden öldürme hatasından ağırlaştırılmış müebbet, halası için ise “yalan tanıklık” kabahatinden dört yıla kadar mahpus cezası istendi.
Sanık 12 Aralık 2024’teki birinci duruşmada, “Katil değilim. Merhum eşim kendini asınca kurtarmak için her şeyi yaptım” dedi.
Kadın Cinayetlerine Karşı Feministler, 22 Aralık’ta bayan cinayetlerine karşı İstanbul Beşiktaş Meydanı’nda basın açıklaması yaptı
‘Birinci derece kanıtlar ortadan kayboluyor’
Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu datalarına nazaran; 2017 yılında 134, 2018’de 131, 2019’da 115, 2020’de 171, 2021’de 217, 2022’de 245, 2023’te 248, 2024 yılının birinci 11 ayında ise 233 kuşkulu bayan vefatı gerçekleşti.
Literatürde “sahnelenmiş/gizlenmiş” cinayetler olarak tanım edilen kuşkulu bayan vefatlarında çoklukla kanıtların karartılarak intihar süsü verildiği görülüyor.
Kav, kuşkulu bayan vefatlarında en çok “delil yetersizliğinin” yarattığı problemlerle gayret edildiğini söylüyor:
“Birinci dereceden kanıtların ortadan kaybolması o kadar büyük bir zorluk yaratıyor ki ikinci dereceden kanıtlara mecbur kalıyorsunuz. Onları da elde etmek çok kolay olmuyor.”
İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Temmuz ayında emniyet ve jandarma teşkilatlarında bayana yönelik şiddetle uğraş alanında faaliyet gösteren ünite sayısının 1287’ye yükseltildiğini ve kurum içi eğitimler verildiğini söyledi.
Yerlikaya “Kadına yönelik şiddetle çabamızı kararlılıkla devam ettireceğiz” dedi.
Latin Amerika Model Protokolü nedir?
Delillerin yok edildiği durumlarda dahi Latin Amerika Model Protokolü’nün kuşkulu bayan vefatlarına ışık tutabileceği belirtiliyor.
Latin Amerika Model Protokolü (LAMP), Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) ve BM Bayan Ünitesi (UN Women) tarafından geliştirildi.
2014 yılında yayımlanan protokol, bayan cinayetlerini soruşturma ve kovuşturmada yer alan kamu vazifelileri, isimli tıp uzmanları ve başka paydaşlar için bir rehber niteliği taşıyor.
Latin Amerika’da artan bayan cinayetleri sonrasında geliştirilen protokol, bayan cinayetlerinin nasıl incelenmesi gerektiği konusunda çizdiği çerçeve açısından üniversal bir yol haritası olarak bedellendiriliyor.
LAMP prensiplerine nazaran, bir bayanın intihar ettiği tezini kuşkulu kılan durumlar şöyle:
- Görünüşte sağlıklı olan bir bayanda ani ve beklenmedik ölüm
- İntihar eğilimlerini gösteren “ölüm sahnesi”
- Kadının mevcut ya da eski partneri tarafından meyyit bulunması
- Partnerlerden birinin ilgiyi sonlandırmak istediğine dair ikincil kanıt
- Kadının kendi meskeninde meyyit bulunması
- Partnerin daha evvel uyguladığı şiddet geçmişi
Aktivistler ne öneriyor?
Gülsüm Kav ve Çağdaş Meriç’in hazırladığı akademik bir araştırmada, protokolün Türkiye’deki kuşkulu bayan cinayetlerini aydınlatmada nasıl kullanabileceği inceleniyor:
“Ölüm bayanın meskeninde gerçekleşmişse, yanında bir erkek varsa, açıklanabilir diğer hiçbir sıhhat sorunu yoksa, yanındaki erkeğin geçmişte bir şiddet hikayesi varsa; bu mevtin kolluk tarafından kuşkulu olarak ele alınması ve tesirli bir soruşturma sürecinin birinci andan itibaren başlatılması gerekiyor.”
Protokole nazaran soruşturmalarda birinci evre, her kuşkulu bayan mevtini direkt “kadın cinayeti” olarak pahalandırmak ve toplumsal cinsiyet perspektifini soruşturmanın odak noktası haline getirmek olmalı.
Protokol, devam eden soruşturmanın bulgularına nazaran bu hipotezin kanıtlanabileceğini ya da çürütülebileceğini, fakat toplumsal cinsiyet perspektifini temel alan bir soruşturmanın kritik olduğunu söylüyor.
Kav, bilhassa bayanın bir erkek tarafından meyyit bulunduğu durumlarda, toplumsal cinsiyet temelli bir motivasyon ihtimalinin düşünülmesi gerektiğini söylüyor:
“Bu bayanların hepsinin mi psikolojisi bozuk, hepsinin mi ayağı takılıyor ya da vertigo hastalığı var? Gerçeği açığa çıkarabilmek için, toplumsal cinsiyeti gözeten bir bakış açısıyla soruşturma yürütülmesi gerekiyor.”
Kav’a nazaran faal soruşturma olmaksızın kapanan belgeler, faillerin bir sonraki cinayetlerde tıpkı yola başvurmasını kolaylaştırıyor.
‘İntihar ihbarı olarak değerlendirildi’
Yirmi dokuz yaşındaki hemşire Şebnem Köker, 2021 yılında İstanbul’da T.B ile kaldığı otelin üçüncü katından düşerek hayatını kaybetti.
Köker’in vefatı de kayıtlara intihar olarak geçti.
Sanık hakkında “kasten öldürme” cürmünden dava açıldı lakin mahkeme “delil yetersizliği” gerekçesiyle beraatine karar verdi.
Mahkemenin “somut kanıt bulunamadı” dediği davada, Köker ailesinin itiraz ettiği pek çok nokta bulunuyordu.
Baba Abdullah Köker kızının ölümündeki kuşkuları fark ettiği andan itibaren kanıt toplama gayretine girdiğini söylüyor:
“Kızımın cenazesini kucağıma ‘intihar’ diyerek verdiler. Kızın hayata bağlı mıydı, intihara meyilli miydi… Birinci anda bana sorulan sorular bunlardı.”
“Ben bu olaya duygusal değil, öfkeyle girdim. Beni ayakta tutan daima bu öfkem oldu. Şu anda bile beni bu ayakta tutuyor.”
BBC Türkçe’ye konuşan Avukat Nevraz Sığın da Şebnem Köker davasında şahitlerin dinlenmediğini, fizik raporu talebinin kabul edilmediğini söylüyor:
“İlk andan itibaren yargılamanın seyrini değiştirecek önemli badireler yaşandı. Direkt intihar ihbarı olarak değerlendirildiği için, kanıtlar tesirli bir biçimde toplanmadı.”
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı da Köker’in mevtini kuşkulu bularak “tanıkların dinlenmemesi ve kâfi kanıt toplanmaması” gerekçesiyle 13 Aralık’ta beraatin reddi istikametinde görüş bildirdi.
Köker’in telefonunu Moda kayalıklarında bulduğunu sav eden B.Y, otel sahibi olduğu belirtilen F.G, Köker’in düştüğü pencere kasasında parmak izi çıkan İ.E ve olaydan sonra otel odasına bez modülüyle girdiği ve paklık yapmış olabileceği sav edilen İ.A. mahkemede şahit olarak dinlenmemişti.
2018 yılında öldüren Şule Çet’in cinayeti, olay yerinde 3D tekrar canlandırma tekniği kullanılarak açığa çıkmıştı
Köker’in tırnağının kırıldığı, bunun olay öncesinde tartışma yaşandığına işaret edebileceği, olayın aydınlatılmasına katkı sağlayabilecek tüm konuların araştırılıp değerlendirildikten sonra hukuksal karar verilmesi gerektiği kaydedildi.
Başsavcılık ayrıyeten, genç bayanın itilip itilmediği konusunda fizikçi uzmanlardan rapor alınması ve fizikçi uzmanın iştirakiyle olay yerinde keşif yapılması gerektiğini belirtti.
Sanık T.B ise mahkemede, “Bırakın darp etmeyi tek bir berbat kelam söylemediğim şahsı öldürmekle yargılandım. Ailenin acısını anlıyorum ancak benim de hayatımı karartmalarına müsaade edemem. Şebnem’i ben öldürmedim” dedi.
‘Teknoloji olayları aydınlatabiliyor’
Şule Çet, Esin Güneş, Aysun Yıldırım, His Delen…
Tıpkı Şebnem Köker üzere yüksekten atlayarak öldüğü sav edilen bayanlardan sadece kimileri.
Kav, yüksekten düşmenin nasıl gerçekleştiğini tespit etmenin epey güç olduğunu, fakat gelişen teknoloji sayesinde artık mümkün olduğunu söylüyor.
3D tekrar canlandırma teknolojisi ve fizik kanunlarına nazaran düşüşü inceletme teknikleri sayesinde gerçeklerin açığa çıktığını belirtiyor.
Esin Güneş davasında, ODTÜ’den alınan fizik raporu sayesinde, 2,5 yıl sonra cinayetin aydınlatıldığını hatırlatıyor.
Şule Çet davasında ise olay yerinde 3D teknolojisiyle tekrar canlandırma tekniği kullanılarak Çet’in intihar etmediğinin ortaya çıkarıldığını söylüyor.
Kav, “Köker’in davasında ne fizik raporu ne de olay yerinde canlandırma teknolojisi kullanılmadığı için, Yargıtay itiraz etti” diyor.
‘Tümüyle yok sayılmanın ağırlığı’
Latin Amerika Model Protokolü’ne nazaran, bayanlar öldüğünde yanında bulunan erkeklerin şiddet geçmişi olup olmadığı değerli bir kıstas.
Duygu Bölükbaş’ın mevtini birinci andan itibaren kuşkulu kılan değerli nedenlerden biri, E.T.’nin geçmişte Bölükbaş’ın ailesine tehdit içeren iletiler atmış olmasıydı.
Anne Bölükbaş, “Dört ay evvel gece yarısı bize bildiri atıp, ‘Gelin kızınızı alın, yoksa ölüsünü alırsınız’ demişti. Bu iletileri da mahkemeye sunduk” diyor.
Şebnem Köker’in aile avukatı Sığın da kuşkulu bayan vefatlarında faal bir soruşturma yapılması gerektiğini kaydediyor:
“Baştan intihar dendiğinde, sanıklar kanıtları karartabiliyor ve geriye dönüp toplayabileceğimiz bir kanıt kalmayabiliyor.”
“Her vakit yanındaki erkeğin yapma ihtimali de göz önüne alınarak süreçlerin yapılması gerekir. Odada iki kişi varsa, o kişi birinci andan itibaren gözaltına alınmalı.”
Kav, kuşkulu bayan ölümlerinin resmi bilgilere dahi giremeden yok sayıldığını söylüyor:
“Kadın cinayetleri de adalet bekliyor ancak bu çok farklı bir şey. Tümüyle yok sayılma durumunun yükünü, ailelerin yüzlerinde de görebiliyorsunuz.
“Bu dünyadan Özgecan Arslan geçti diyebiliyoruz en azından. Fakat resmi bilgiler, kuşkulu vefatları hiç saymıyor. Ölmüşsün lakin tekrar bir kişi olarak sayılmıyorsun.”